Kan nunphung leh khawsak dan te a
changkang chho a, tunhma kum nga(5) liam taa kan hriat ngai loh natna tam tak
hmuhchhuah belh a ni ta zel a, a then phei chu Mizo tawnga a hming han dah
ngaihna pawh awm lo khawp natna te pawh a awm chho ta hial. Tunlaia Chanchinbu
leh TV lama kan hmuh leh hriat tam tak “Depression” natna hi engnge a nih chiah
tih hre lo kan la tam awm e. He natna chungchang hi mi sawi kan hmuin, kan hre
fo a, a hranpaa zir nilo mahila a awmze hriatnan a tlangpui i han tarlang teh
ang.
Depression tih hi natna lamah chuan “nguina,
hnualna, lunghnurna, tlakhniamna” ti te pawn a sawi theih awm e. A awmzia atang
hian natna rau rau ah taksa(Physical) aiin rilru (Mental) lam natna a ni tih
kan hre theiin a rinawm. Natna han tih hian engemaw vanga rilru na (inhauh,
insawisel etc) lam aiin natna (disease) a kawk zawk. He natna hi kum 15-30
inkarah a in tanin, a hluar ber a. He natna neite chu lungchhia, hnual,
thinrim, hrehawm ti tak leh ngui takin an awm thin. Mizo zingah Depression nei
hi an tam tawh a, a tam zawk chuan an nei tih an in hre lo a. He natna nei tih
inhria, in enkawl lemlo pawh thahnem tak an awm bawk. Depression nei hi Thalai
zingah an tam bik emaw tih theih a ni a. Hetih rual hian kum upa lamah pawh an
thahnem viau bawk a, in enkawl loh avanga nunna chan an tam tawh hle a. Heihi
pumpelh tur chuan inzirtirna tha tak leh tam tawk kan dawn a ngai a ni.
Depression neih hi taksa natna ai
hian a hrehawm daih zawk a, taksa landan tha tung siin natna khirkhan tak, mi
hriatpui loha neih chi a ni. Rilru lam natna anih avang hian inhriatsak chu
khawilam, a nei ngeite pawhin an in hre lo fo thin. Hetiang neite hi chu a
hnuaia kan tarlan ang hian an awm tlangpui thin :
i) Mahni chauha awm hran daih te an ching.
ii) An thin a chhe thut thut thin.
iii) An rilru te a na hma em em bawk.
iv) An chaw ei a tui lovin an mu theilo thin,
v) Awmna
ngaia awm reng an ning a, thawpik up up ang te in an awm thin.
vi) Thil eng pawh ti dawn se phurna an nei
tlemin, an peih lo hle thin.
vii) an thil tihna treng rengah rilru an pe
thei lo thin.
viii) Hlutna nei reng reng lo nia inngaih
thutna leh mi aia hniam bik a inhriatna neiin an awm thut thin.
Engvanga Depression hi awm nge tih
mithiamte pawhin chiangtakin an la sawi hlei theilo a. Thenkhat chuan thluaka
chemical thenkhat inthlak danglam vang niin an ngai. Mihring sawm zela pakhat
hi chuan kan dam chhungin vawikhat tal chu he natna hi kan nei niin mithiam te
chuan an sawi. Damdawi hmangin an enkawl tlangpui a. Mahse, a damdawi thenkhat
hi chak tak tak a nih avangin taksa tan a tha ber lo niin an sawi. Hei vang
hian damdawi telloa enkawl theih tluka tha a awm lo. Damdawi telloa Depression
enkawl dan hi kawng hrang hrang a awm a, chungte chu :
i) INSAWIZAWI : Mihring kan insawi hian kan
harh vang a, kan rilru a ti thawl thin a, thil engemaw klan tih hlawhtlin hian
keimahniah phurna te, mahni inrintawkna te min pe thin. Infiamna hrang hrang
ngaina lo tan pawh zing tlan/kal, lam(Dance) te hi insawizawina tha tak a ni.
ii) TAWM RENG LOH TUR : Inchhunga tawm reng
loin chhuah vah zeuh zeuh a tha hle. Chuti a nih loh chuan mahnia awm reng hian
a tul lo thleng thlenga in ngaihtuah a awl. Pawna chhuakin thenrualte kawm tam
ila, rilru hnual leh beidawng lutuk tur hi kawng tam takin a veng thei a ni.
iii) INKHELH EN : Hmeichhia te hian inkhel en
hi an peihlo duh viau a, mahse hetisnga inkhel en hian rilru a la peng a.
Depression nei tan chuan atha em em a ni.
iv) EI LEH IN : Depression neite chuan ei leh
in uluk a ngai hle a. A theih hram chuan thlai leh thei lampang ei hnema tha. Thil mawm lampang ei nasat hian rilru a
tihnual duh hle niin mithiam te chuan an sawi. Sa ngaina tan chuan Sangha ei a
pawilo a ni.
v) A DANG TE : Mizo te hi a tlangpuiin zai
ngaina hnam kan ni a. Kan hla ngainat zawng te saa zai hi a tha hle. Tin, hmun
fal deuha kal a, mahnia au vak vak mai te pawh hian rilru tawt up upna a la
kiang thei niin an sawi. Kawng dang leh ah chuan lehkhabu tha chhiar hi a ni
awm e. Nguina, hnualna kawnga min hruai lut theilo tur chi lehkhabu tha tam tak
a awm a. heng chhiar hian nasa takin min tanpui thei a ni.
He
natna hi hmanlai atang tawha lo awm a ni a. Hindu sakhaw lehkhabu Ramayana leh
Mahabharata ah pawh an lo tarlang tawhin, Shakespeare a thawnthuah Hamlet,
Othello leh MacBeth te ngei pawh he natna veitu an ni tih kan hre thei. Greek
Physician Hippocrates-a pawhin AD 150 vel khan he natna chungchang hi a lo
hrilhfiah daih tawh. Abraham Lincoln leh Lady Diana te pawh khan he natna hi an
nei niin an sawi. India ram hi tun dinhmunah chuan Depression nei tam berna ram
a ni lawr lak bawk. Mizoramah hian engvanga Depression hi tun hnai chhoa rawn
lar ta thut nge a ni tih hi an la hre chiang thei bik lo a ni.
No comments:
Post a Comment